સૂર્યમંડળ |બ્રહ્માંડ

બ્રહ્માંડમાં અનેક ગ્રહો, ઉપગ્રહો, તારાઓ , શિલાઓ, ઉલ્કાઓ, ખરતા તારાઓ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

સૂર્યમંડળ એટલે શું ?

સૂર્ય, સૂર્યની આસપાસ ફરતા ગ્રહો, લઘુગ્રહો તથા ગ્રહોની આસપાસ ફરતા ઉપગ્રહો, ઉલ્કાઓ અને ધૂમકેતુઓના સમૂહને સૂર્યમંડળ કહે છે. 

સૂર્યમંડળમાં કુલ 9 ગ્રહો સૂર્યમંડળ ના ગ્રહોની આસપાસ પરિક્રમણ કરતા 102 થી વધુ ઉપગ્રહો અને 1 લાખથી વધુ લઘુગ્રહો આવેલા છે. 

સૂર્યમંડળના ગ્રહોના ક્રમમાં નામ :- 

બુધ, શુક્ર, પૃથ્વી, મંગળ, ગુરૂ, શનિ, યુરેનસ, નેપચ્યુન અને પ્લુટો.

સૂર્યમંડળમાં સૂર્ય તેમજ ગુરુત્વાકર્ષણબળને આધિન કેટલાક અવકાશી પદાર્થોનો સમાવેશ થાય છે. આ તમામ પદાર્થોનો ઉદ્દભવ અંદાજે 4.6 અબજ વર્ષો પહેલા સૂક્ષ્મ કણોથી બનેલા મોટા વાદળોના ટૂટી પડવાને કારણે થયો હશે એમ માનવામાં આવે છે.

 

તમામ અવકાશી પદાર્થોનો સમૂહ સૂર્યની આસપાસ પરિભ્રમણ કરે છે. આ સૂર્યમંડળના પરિવારમાં લગભગ આઠ જેટલા ગ્રહોની પરિભ્રમણ કક્ષા ગોળાકાર હોય છે. જેને ક્રાંતિવૃત કહેવામાં આવે છે.   સૂર્યમંડળની અંદરની બાજુના નાના ગ્રહો બુધ, શુક્ર , પૃથ્વી અને મંગળ ને પાર્થિવ ગ્રહો તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ ગ્રહો ખડકો અને ધાતુઓના બનેલા હોય છે.

      બહારની બાજુના ચાર ગ્રહોમાં ગુરુ, શનિ, યુરેનસ અને નેપચ્યુન  નો સમાવેશ થાય છે. આ ચાર ગ્રહોને ગેસના ગોળા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ ગ્રહો મુખ્યત્વે હાઈડ્રોજન અને હિલિયમ વાયુના બનેલા હોય છે. તેમજ તેઓ પાર્થિવ ગ્રહો કરતા વિશાળ કદના હોય છે. આજે આપણે સૂર્યમંડળ વિશે માહિતી મેળવીશું. 

  જે ગ્રહોને કુદરતી ઉપગ્રહો આવેલા છે જેમાં પૃથ્વી, મંગળ, ગુરુ, શનિ, યુરેનસ અને નેપચ્યુન નો સમાવેશ થાય છે. 

જે ગ્રહોને કુદરતી ઉપગ્રહો નથી જેમાં બુધ,શુક્ર નો સમાવેશ થાય છે. 

ખગોળશાસ્ત્રીઓ દ્વારા સૂર્યમંડળ ને ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યું છે. :- 

● પ્રથમ આંતરિક ક્ષેત્ર છે જ્યાં ખડકાળ ગ્રહો જોવા મળે છે. 

● પછી એક આઉટડોર ક્ષેત્ર છે જેમાં તમામ ગેસ ગોળાઓ આવેલા છે. 

● છેલ્લે થેબ્જેક્ટર્સ છે કે જે નેપચ્યુન ની બહાર છે અને સ્થિર છે. 

સૂર્યમંડળના ગ્રહો વિશે માહિતી મેળવવા માટે નીચે આપેલ વીડિઓ જોઈ શકો છો. 

💥 સૂર્ય :- 

સૂર્ય એ સૂર્યમંડળનો એક તારો છે. તે તેના મુખ્ય ઘટકોથી ખૂબ દૂર આવેલો છે. તેનું કદ પૃથ્વી કરતા લગભગ 332900 ગણું મોટું છે. સૂર્ય ખૂબ જ ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે.  ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક રેડીએશથી 400 થી 700 એમ એન્ડ બેન્ડ જેટલો પ્રકાશ ઉત્પન્ન થાય છે. જેને આપણે દ્રશ્યમાન પ્રકાશ તરીકે ઓળખીએ છીએ.

💥 બુધ :- 

બુધ ગ્રહ સૂર્યથી સૌથી નજીકનો ગ્રહ છે.  બુધ એ સૌથી નાનો ગ્રહ પણ છે. બુધ ગ્રહનું કદ 0.0055 અર્થ માસ જેટલું છે.  બુધ ગ્રહને કોઈ ઉપગ્રહ નથી. સૂર્યના પવનોને કારણે તેની સપાટી નષ્ટ થઈ ગઈ છે. 

💥 શુક્ર :- 

શુક્ર એ પૃથ્વીના કદ જેટલો સૂર્યથી બીજા ક્રમે આવેલો ગ્રહ છે. તેનું કદ 0.815 અર્થ માસ જેટલું છે.  શુક્ર ગ્રહ એ બધા ગ્રહોમાં સૌથી તેજસ્વી ગ્રહ છે. પૃથ્વીની જેમ જ શુક્ર ગ્રહની ફરતે સિલિકેટ પ્રવાહીનું આવરણ આવેલું છે. તેમજ તેના ગર્ભમાં લોખંડ ધાતુ વિશાળ પ્રમાણમાં રહેલી છે. શુક્ર ગ્રહ એ તમામ ગ્રહોમાં સૌથી ગરમ ગ્રહ છે. તેની સપાટી ઉપરનું તાપમાન 400 ડિગ્રી સેલ્શિયસ જેટલું હોય છે. 

💥 પૃથ્વી :- 

સમગ્ર બ્રહ્માંડમાં પૃથ્વી એક માત્ર એવો ગ્રહ છે જેમાં જીવસૃષ્ટિ આવેલી છે. પૃથ્વીનું વાતાવરણ અન્ય ગ્રહોની સરખામણીએ અલગ પ્રકારનું છે. પૃથ્વીના વાતાવરણમાં 21 % જેટલો પ્રાણવાયુ (ઓક્સિજન) આવેલો છે. પૃથ્વીને એક ઉપગ્રહ છે જેનું નામ ચંદ્ર છે. 

💥 મંગળ :- 

 મંગળ ગ્રહ એ શુક્ર અને પૃથ્વી કરતાં નાનો ગ્રહ છે. મંગળ ગ્રહનું કદ 0.107 અર્થ માસ જેટલું છે. મંગળ ગ્રહ એ રાતાસ પડતા નારંગી રંગનો છે. મંગળ ગ્રહ ઉપર મુખ્યત્વે કાર્બન ડાયોક્સાઇડ વાયુનું આવરણ આવેલું છે. તેની સપાટી ઓલિમ્પસ મોન્સ જેવા જ્વાળામુખીઓથી પથરાયેલી છે. મંગળ ગ્રહ ઉપર વેલ્સ મારિનરીઝ જેવી ઊંડી ખાણો આવેલી છે. મંગળ ગ્રહ ઉપર રહેલી આર્યન ઓક્સાઇડની ધૂળને કારણે તેનો રંગ લાલ દેખાય છે. મંગળ ગ્રહને ફોબોસ અને ડિમોસ નામના ખૂબ જ નાના ઉપગ્રહો આવેલા છે.  આ બંને ઉપગ્રહો મંગળ અને ગુરુ ગ્રહની વચ્ચેના પટ્ટામાં રહે છે. 

💥 ગુરુ :- 

   ગુરુ ગ્રહનું કદ તમામ ગ્રહોના સયુંકત કદ કરતાં પણ 2.5 ગણું વધારે છે. ગુરુ ગ્રહ મુખ્યત્વે હાઇડ્રોજન અને હિલિયમ વાયુઓનો બનેલો ગ્રહ છે. ગુરુ ગ્રહમાં રહેલી ખૂબ જ ગરમીના કારણે તેના વાતાવરણમાં વાદળોના પટ્ટાઓ તેમજ ગ્રેટ રેડ સ્પોર્ટ જેવી ઘણી અસ્થાયી વસ્તુઓનું નિર્માણ થયું છે. ગુરુ ગ્રહને 63 જેટલા જાણીતા ઉપગ્રહો છે. ગેનિમિડ,આઈઓ,  અને યુરોપા જેવા વિશાળ ઉપગ્રહો જ્વાળામુખી અને આંતરિક ગરમી પ્રકારની પાર્થિવ ગ્રહો જેવી સમાનતા ધરાવે છે. ગુરુનો ગેનિમિડ ઉપગ્રહ સૂર્યમંડળનો સૌથી મોટો ઉપગ્રહ છે. તે ઉપગ્રહ બુધ ગ્રહ કરતાં પણ મોટો છે. 

💥 શનિ :- 

શનિ ગ્રહ તેની ફરતે આવેલા વિશાળ વલયોના કારણે પ્રખ્યાત છે. શનિ ગ્રહને બ્રહ્માંડનો સૌથી સુંદર ગ્રહ માનવામાં આવે છે.

શનિ ગ્રહને સૂર્યમંડળમાં સૌથી ઓછું ઘનત્વ ધરાવતો ગ્રહ માનવામાં આવે છે. શનિ ગ્રહને કુલ 60 ઉપગ્રહો આવેલા છે. જે પૈકીના ટાઈટન અને એન્સીલેડસ પ્રખ્યાત ઉપગ્રહ છે. ટાઈટન બુધ ગ્રહ કરતાં પણ મોટો ઉપગ્રહ છે અને તે એકમાત્ર એવો ઉપગ્રહ છે જે નોંધપાત્ર વાતાવરણ ધરાવે છે. 

💥 યુરેનસ :- 

યુરેનસને 27 જાણીતા ઉપગ્રહો આવેલા છે. જે પૈકી સૌથી મોટા ઉપગ્રહોમાં ટાઈટાનીયા, ઓબેરોન, એમ્બ્રિયલ, એરિયલ, અને મીરાંડાનો સમાવેશ થાય છે. 

💥 નેપચ્યુન :- 

નેપચ્યુન ગ્રહ યુરેનસ કરતાં ઘણો નાનો હોવા છતાં તેનું કદ ઘણું મોટું છે. નેપચ્યુનને કુલ 13 ઉપગ્રહો છે જે પૈકી ટ્રાઈટોન સૌથી મોટો અને વિશાળ ઉપગ્રહ છે. તેના પર પ્રવાહી નાઇટ્રોજનના ઝરા આવેલા છે.

 

💥 પ્લુટો :- 

પ્લુટો ગ્રહ એ પૃથ્વી ના ઉપગ્રહ ચંદ્ર કરતાં પણ નાનો ગ્રહ છે.

પ્લુટો ગ્રહની શોધ ઈ.સ. 1930 માં અમેરિકી ખગોળશાસ્ત્રી કલાઈડ ટોમ્બોએ કરી હતી. અને સૂર્યમંડળનો 9 મો ગ્રહ જાહેર કર્યો હતો. પરંતુ 2011 માં 2300 કિમી વ્યાસ ધરાવતા પ્લુટોનો ગ્રહ તરીકેનો દરજ્જો છીનવી લેવામાં આવ્યો હતો. પ્લુટો ગ્રહને કુલ 5 ઉપગ્રહો આવેલા છે. પ્લુટો ગ્રહની સપાટી પરનું તાપમાન -233° સેલ્શિયસ સુધીનું  હોય છે.પ્લુટો ગ્રહ પર મોટાભાગે અંધારું જ જોવા મળે છે. પ્લુટોને નાના ગ્રહ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. 

હાલ પ્લુટોનો સૂર્યમંડળના ગ્રહોમાંથી દૂર કરવામાં આવ્યો છે. 

  આમ, અત્યારે સૂર્યમંડળમાં કુલ આઠ ગ્રહોને માન્ય ગણવામાં આવે છે. 

💥 આ પણ વાંચો :- 

સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટી